Νίκος Διαμαντής: συνέντευξη στην Έρικα Αθανασίου

2019-11-07 15:25

Λίγο πριν φύγει για εργασιακές υποχρεώσεις στην Κίνα βρεθήκαμε με τον Νίκο Διαμαντή, σκηνοθέτη του έργου Σκηνές από έναν γάμο, που ανεβαίνει στο Θέατρο Σημείο για δεύτερη χρονιά μέχρι τις 12 Ιανουαρίου. Ο Νίκος Διαμαντής δεν είναι μόνο σκηνοθέτης. Ίδρυσε το Θέατρο Σημείο το 1985 στην Καλλιθέα, στο οποίο διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής και με το οποίο συμμετείχε σε σημαντικά διεθνή φεστιβάλ, από την Ελλάδα μέχρι το Βερολίνο και την Κούβα. Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα ως απεσταλμένος του Υπουργείου Παιδείας σε διάφορες διοργανώσεις, έχει διδάξει σε διάφορες δημόσιες και ιδιωτικές δραματικές σχολές, από το 2010 διδάσκει στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ από το 2015 είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά με, κατά κοινή ομολογία, εξαιρετικά επιτυχημένη θητεία. Έχει σκηνοθετήσει πάνω από πενήντα έργα του κλασικού ρεπερτορίου αλλά και νεότερων δημιουργών (Θέατρο Σημείο, Εθνικό Θέατρο, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Εθνική Λυρική Σκηνή, Φεστιβάλ Αθηνών, Δημοτικό Θέατρο Πειραιά). Δύσκολο να παρακολουθήσεις τον χειμαρρώδη λόγο του κατά τη συνέντευξη. Λόγος ανθρώπου που έχει συνηθίσει να δίνει διαλέξεις, χωρίς να χρειάζεται διακοπές. Λόγος ποιητή, που αντιμετωπίζει κάθε δραστηριότητά του ποιητικά, λόγος φιλοσόφου, ακόμα και ψυχολόγου, που πίσω από κάθε παράσταση αναζητάει τις ρωγμές της ψυχής. Υπήρχαν πολλά να συζητήσουμε μαζί του, τόσο για το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, όσο και για τη θεατρική παιδεία στην Ελλάδα σήμερα, αλλά τα αφήσαμε για επόμενη συνάντηση, θέλοντας να εστιάσουμε στην παράσταση Σκηνές από έναν γάμο. Μια παράσταση που αναζητάει την αγάπη ανάμεσα σε ένα ζευγάρι. Μια παράσταση για τους «ακρίτες της ζωής», για αυτούς που προχωράν και αλλάζουν, για αυτούς που ενδιαφέρεται να μιλήσει ο σκηνοθέτης στα έργα του.

Το έργο σας ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο Σημείο. Αυτό σημαίνει ότι πήγε καλά την πρώτη χρονιά;

Κάθε φορά, η έννοια τι πάει καλά και τι δεν πάει καλά είναι πάρα πολύ σχετική. Εμάς, του ρεπερτορίου εννοώ, το κύριο μέλημά μας είναι το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον που προκύπτει. Νομίζω ότι είναι μια παράσταση που δεν εξαντλήθηκε την πρώτη χρονιά και για αυτόν τον λόγο θεωρήσαμε ότι πρέπει να την επαναλάβουμε, πιστεύοντας ότι έχει να συνομιλήσει με περισσότερο κόσμο. Εξάλλου, τα πράγματα για τα οποία μιλάει είναι πράγματα που δεν εξαντλούνται και υπάρχει κόσμος που τροφοδοτείται συνέχεια από αυτό.

Ποιο είναι το βασικό θέμα της παράστασης;

Το πρώτο είναι οι σχέσεις μέσα από το σχήμα του γάμου και ό,τι αυτό σημαίνει, ένα ανεξάντλητο δηλαδή θέμα. Το πώς στεκόμαστε στο σχήμα μιας σχέσης. Και το δεύτερο είναι το αίτημα της αγάπης, η αναζήτηση της αγάπης. Αυτά τα δύο θέματα μέσα από την ανατομία της ψυχής που κάνει ο Μπέργκμαν νομίζω πως είναι πράγματα που δεν τελειώνουν ποτέ. Υπάρχουν άπειρες εκδοχές σε όλες τις διαστάσεις τους και για αυτόν τον λόγο θα έλεγα ότι θέλουν μια προσοχή στον τρόπο που θα τα προσεγγίσεις. Είναι πάρα πολύ εύθραυστα. Όπως εύθραυστη είναι και η ανθρώπινη ψυχή. Είναι θέματα δηλαδή που αλλάζουν μέσα στα χρόνια, αλλάζουν διαστάσεις, αλλάζουν εκτάσεις. Είναι θέματα που διαλύονται όταν τα ακουμπάς. Και πρέπει να είσαι πάρα πολύ προσεκτικός στον τρόπο που θα ακουμπήσεις την ψυχή. Οι σχέσεις με τον άλλον αποκαλύπτονται στα ερωτήματα που τίθενται με επιμονή και διάρκεια. Ερωτήματα όπως ποιος είμαι, τι σχέση έχω με τον άλλον άνθρωπο, πόσο ανοίγομαι, τι εναποθέτω σε έναν άλλον άνθρωπο, τι είναι ο πόθος, όταν τελειώνει ο έρωτας τι απομένει, ποιο είναι το νόημα της αγάπης, τι σημαίνει να είμαι με έναν άλλον άνθρωπο, να ακουμπάω τα μυστικά μου, τα ψέματα, τις αλήθειες μου, τις πραγματικότητες, να κάνω παιδιά, να έχω συμφέροντα οικονομικά και όλα αυτά τα πράγματα είναι πάρα πολύ εύθραυστα, γιατί είναι ο πυρήνας στην πραγματικότητα της ανθρώπινης ιστορίας και του τρόπου που ο άνθρωπος περπατάει πάνω στη γη.

Πρόκειται λοιπόν για μια παράσταση σχέσεων. Ένα ζευγάρι που θα έρθει να δει την παράσταση, πιστεύετε ότι θα φεύγει πιο αγαπημένο από ό,τι ήρθε;

Ένα ζευγάρι φεύγει με ερωτηματικά. Γιατί στην πραγματικότητα το έργο μιλάει για το γεγονός ότι οι άνθρωποι, παρόλο που χωρίζουν, παρόλο που μαλώνουν, παρόλο που αλλάζουν συντρόφους, μέσα από διάφορα σχήματα ερωτικών συντρόφων, στην πραγματικότητα καταλήγουν να είναι μαζί, να αγαπιούνται και να έχουν ανάγκη ο ένας τον άλλον. Υπάρχει μια κραυγή ανάγκης, μεγάλης, ουσιαστικής και βαθιάς ανάγκης στο έργο. Αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον. Αυτό που διατυπώνεται σαν ερώτημα, σαν αίτημα. Αυτός είναι ο κινητήριος μοχλός του έργου. Αναζητώ πού είναι ο άλλος, πού βρίσκεται ο άλλος, ακόμα κι όταν είμαι μαλωμένος μαζί του. Ακόμα κι όταν κατεδαφίζω τον άλλον, όταν συγκρούομαι με τον άλλον, στην πραγματικότητα είναι σαν να αναζητώ τον άλλον ακόμα και μέσα στην απουσία του.

Είναι θέματα που διαλύονται όταν τα ακουμπάς. Και πρέπει να είσαι πάρα πολύ προσεκτικός στον τρόπο που θα ακουμπήσεις την ψυχή.

Όποιος είδε πέρυσι την παράσταση έχει νόημα να την ξαναδεί φέτος;

Πέρυσι είδε κάτι άλλο. Οι παραστάσεις δεν είναι ποτέ ίδιες. Πάντοτε μπαίνουν διαφορετικά πράγματα. Προστίθενται πράγματα. Η παράσταση είναι ζωντανό κύτταρο και σαν ζωντανό κύτταρο αλλάζει συνέχεια.

Ποιες οι διαφορές ενός θεατρικού από ένα κινηματογραφικό έργο;

Το θέατρο είναι μια ζωντανή ιστορία ανάμεσα σε εξαιρετικούς ανθρώπους σε εξαιρετικές στιγμές και αυτή είναι η διαφορά του από τις υπόλοιπες τέχνες. Φτιάχνεται μέσα από συνεργασίες, από συνεννόηση, από διαφωνίες, με ισορροπίες ανάμεσα σε σχέσεις ανθρώπων. Άρα στην πραγματικότητα, μια παράσταση δεν είναι ποτέ ίδια. Η δομή όμως, το πώς φτιάχτηκε από την πλευρά του σκηνοθέτη, παραμένει αναλλοίωτη. Η συγκεκριμένη παράσταση φτιάχτηκε για να μιλήσει για το αίτημα της ζωής – και το κύριο αίτημα της ζωής είναι το αίτημα της αγάπης. Να αγαπήσω και να αγαπηθώ. Τα σημαντικά βήματα στη ζωή ενός ανθρώπου είναι ψηφίδες που δημιουργούν ένα ψηφιδωτό ζωής και αυτό που υπάρχει πίσω από το ψηφιδωτό είναι η αγάπη. Το αίτημα της αγάπης κρύβεται πίσω από το ψηφιδωτό της ζωής. Το έργο Σκηνές από έναν γάμο αρχικά ήταν τηλεοπτική σειρά, που στη συνέχεια έγινε κινηματογραφικό έργο και ακολούθως θεατρικό έργο, σε πολλές και διαφορετικές εκδοχές.
Διότι είναι φυσικό στη δεκαετία του ’70, η θέση της γυναίκας, όπως και η θέση του άντρα, να είναι διαφορετική από ό,τι είναι σήμερα. Ο γάμος, η συμβίωση μπορεί να έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, όμως τα ερωτήματα είναι τα ίδια. Στην πραγματικότητα ένα. Πού βρίσκεται η αγάπη ανάμεσα σε δυο ανθρώπους και κάτω από ποιο σχήμα. Το ερώτημα είναι ένα και αμετακίνητο, πού είναι η αγάπη.

Σας ενδιαφέρει να δείτε τις προσεγγίσεις άλλων σκηνοθετών πριν ανεβάσετε κάποιο έργο;

Πριν ανεβάσω μια παράσταση, με ενδιαφέρει ο τρόπος που επωάζεται μέσα μου. Συνήθως μένει μέσα μου δυο-τρία χρόνια, σαν ανοιχτή πληγή στο σώμα μου. Αυτή η ανοιχτή πληγή δημιουργεί την ανάγκη να γίνει παράσταση. Έτσι αρχίζω να δουλεύω και αυτό που κουβαλάω μέσα μου, αρχίζω και το συζητάω με τους συνεργάτες μου. Η συνεργασία οδηγεί σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε σκηνικό κόσμο. Για να γίνει μια παράσταση απαιτείται υπομονή. Μεγάλη υπομονή και κυρίως συνεργασία και συνομιλία με όλα τα μέλη που απαρτίζουν μια θεατρική πράξη. Στο συγκεκριμένο έργο ο Μπέργκμαν χρησιμοποιεί τον γάμο για να μιλήσει για την ψυχή. Αυτή είναι το βασικό στοιχείο. Λέξεις όπως ψυχή, ζωή, αγάπη, αυτά είναι τα κυρίαρχα μοτίβα του ζωντανού και του πραγματικού θεάτρου. Το πραγματικό θέατρο παρακολουθεί εξαιρετικούς ανθρώπους που παλεύουν με πολύ ισχυρό τρόπο να αλλάξουν κάτι, να προχωρήσουν μπροστά. Να αλλάξουν τη ζωή τους, να αλλάξουν σχήμα, παλεύουν με τον εαυτό τους. Οι άνθρωποι που παλεύουν είναι οι άνθρωποι που αξίζουν να παρακολουθήσουμε τις ιστορίες τους.

Στο τέλος ο θεατής έχει ανακαλύψει πού βρίσκεται η αγάπη;

Δεν νομίζω ότι μπορεί να απαντήσει κανείς για τον άλλον σε αυτό το ερώτημα. Διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και καλά θα κάνει ο θεατής να μην περιμένει τέτοιου είδους απαντήσεις, αλλά να περιμένει να θέσει στον εαυτό του σωστά το ερώτημα. Αν θέσει σωστά το ερώτημα, υπάρχει περίπτωση μέσα στην προσωπική του ζωή να βρει και τη δικιά του απάντηση. Αυτό είναι το βασικό. Το θέατρο είναι εκεί για να κινητοποιεί, να θέτει ερωτήματα, να δημιουργεί μικρές ρωγμές. Αυτές τις μικρές ρωγμές τις κουβαλάν όλοι οι άνθρωποι και από μόνοι τους βρίσκουν τις απαντήσεις.Υπομονή σημαίνει στην πραγματικότητα να δώσεις λίγο χρόνο, να χάσεις λίγο χρόνο για να συναντήσεις τον πραγματικό εαυτό σου. Ο εαυτός μας έχει μικρές τρύπες και το θέατρο μας βοηθάει να τις βρούμε, να σκοντάψουμε σε αυτές. Μπορεί να αγνοούμε τις τρύπες αυτές και το θέατρο αξίζει γιατί μας αναγκάζει να τις συναντήσουμε.

Τελικά μπορούμε να πούμε ότι η συγκεκριμένη παράσταση ψυχαγωγεί τον θεατή;

Εξαρτάται από το τι εννοούμε με τη λέξη ψυχαγωγία. Θεωρώ ότι ψυχαγωγία είναι η μετακίνηση από τις βεβαιότητές μας. Αυτό αξίζει στη ζωή. Αυτό σου προσφέρει η τέχνη. Να ανακαλύπτεις καινούργια πράγματα, να γίνεσαι καλύτερος. Να μπορείς να συνεργάζεσαι, να αναγνωρίζεις καινούργια στοιχεία του εαυτού, να αποδέχεσαι και να συμφιλιώνεσαι.

Οι σκηνοθέτες σήμερα γενικά αναζητούν την καινοτομία, εκμεταλλεύονται τη σύγχρονη τεχνολογία. Ψάχνετε για τέτοια στοιχεία στις παραστάσεις σας;

Πιστεύω στη σημερινή εποχή που είναι μια εποχή ταχύτητας, εικόνας και αλλαγής, δεν ψάχνω όμως την καινοτομία για την καινοτομία. Στην αρχή η παράσταση ξεκινάει με έναν τρόπο σχεδόν μπρεχτικό. Οι ηθοποιοί παίζουν κατά κάποιον τρόπο με τους ρόλους τους και τις κοινοτοπίες. Παρουσιάζουν τη σχέση τους μέσα από μια συνέντευξη για ένα ιλουστρασιόν περιοδικό σαν ιδανική. Σιγά σιγά όμως η πορεία της σχέσης ξεγυμνώνει τις βεβαιότητες.
Με ενδιαφέρει στις παραστάσεις μου με τη χρήση των καινούργιων στοιχείων στη θεατρική γλώσσα να απομακρυνθώ από αυτό που με έκανε να επιλέξω το συγκεκριμένο κείμενο. Να το φέρω στην επιφάνεια, με τις δικές μου σκέψεις και τον δικό μου τρόπο. Μοιάζει με ένα μακρινό ταξίδι. Μια πορεία, ένα μονοπάτι που καταλήγει μακριά.

Πώς επιλέγετε τα έργα που ανεβάζετε;

Κάθε φορά για διαφορετικό λόγο. Πολλοί μού είναι άγνωστοι και μου εμφανίζονται μετά. Ένα από τα πράγματα όμως για τα οποία θέλω να μιλάω σε όλα τα έργα μου είναι ο άνθρωπος. Πάντα για τον άνθρωπο, για τους ακρίτες του ανθρώπινου βίου. Μου αρέσουν οι άνθρωποι στα σύνορα. Οι άνθρωποι που αλλάζουν, με όλη τη βία της ανθρώπινης ιστορίας και με την ψυχή τους να πετάγεται όρθια. Άνθρωποι που προχωράνε μπροστά και αλλάζουν.

Όταν δεν έχεις τρόπο να εκφραστείς είναι το ίδιο σαν να μην έχεις να φας.

Μετά την πρεμιέρα, παρακολουθείτε ποτέ τις παραστάσεις;

Κάθε μέρα. Με τραβάει, δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Παρατηρώ, συζητώ με τους συνεργάτες μου. Είναι σαν να παρακολουθούμε το παιδί μας.

Υπάρχει περίπτωση να αλλάξετε κάτι στην πορεία;

Δεν με ενδιαφέρει να αλλάξω κάτι. Το να αλλάζεις είναι σαν να κολακεύεις και να κολακεύεσαι. Με ενδιαφέρει να συνομιλώ. Και κυρίως να συνομιλώ με υγεία.

Ποιο ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι της παράστασης από τη δική σας μεριά;

Το βαρύ στοίχημα είχε να κάνει με το πώς μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε τη βία με ποίηση. Να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε έναν ζωντανό κόσμο, που δεν θα αναπαριστά όμως γεγονότα, όπως σκηνές βίας. Δεν θεωρώ ότι κολακεύοντας τα ένστικτα του κοινού με τη βία κάνεις θέατρο. Οι σκηνές βίας δίνονται μόνο με ήχο. Ακούς τη βία. Δεν υπάρχει λόγος να τις δει ο θεατής. Τις καταλαβαίνει.

Το επόμενο έργο που θα ανεβεί στο Θέατρο Σημείο;

Μετά θα ανεβεί ο Θαυμαστός καινούργιος κόσμος σε σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Διαμαντή, του γιου μου.

Μια θεατρική σκηνή μπορεί να είναι μια κερδοφόρα επιχείρηση σήμερα;

Δεν μπορεί να είναι κερδοφόρα, όπως δεν μπορεί να είναι κερδοφόρο ένα νοσοκομείο ή ένα σχολείο. Πρόκειται για πολιτιστικό αγαθό και για αυτό το κράτος πρέπει να το προστατέψει και να το φροντίσει, ώστε να μη γίνει έρμαιο της λογικής της αγοράς. Αίτημα του χώρου είναι να δημιουργηθούν σχολές πανεπιστημιακού επιπέδου παραστατικών τεχνών. Είναι πραγματικά πρωτότυπο ότι είμαστε μια χώρα με τόσο ισχυρή θεατρική κουλτούρα και δεν έχουμε πανεπιστημιακή καλλιτεχνική εκπαίδευση.

Θεωρείτε ότι υπάρχει λόγος που υπάρχουν τόσες θεατρικές σκηνές σήμερα;

Υπάρχει λόγος που υπάρχουν τόσοι φούρνοι; Για αυτό όμως δεν αναρωτιέται κανείς. Όπως δεν αναρωτιέται και γιατί υπάρχουν τόσες ταβέρνες. Οι πολλές θεατρικές σκηνές εκφράζουν την αγωνία των δημιουργών να εκφραστούν, να βρουν τον δρόμο τους. Όταν δεν έχεις τρόπο να εκφραστείς είναι το ίδιο σαν να μην έχεις να φας.

 

 

πηγή : diastixo.gr