Μιχάλης Μοδινός: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

2018-10-04 19:21

Ο Μιχάλης Μοδινός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, δούλεψε ως περιβαλλοντολόγος και μηχανικός σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ποικίλα ακαδημαϊκά ιδρύματα, ενώ υπήρξε ιδρυτής-εκδότης της Νέας Οικολογίας και πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος. Στο δοκιμιακό-ερευνητικό του έργο περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, τα βιβλία Μύθοι της ανάπτυξης στους τροπικούς, Από την Εδέμ στο Καθαρτήριο, Τοπογραφίες, Το παιγνίδι της ανάπτυξης, Η αρχαιολογία της ανάπτυξης, ενώ στο μυθοπλαστικό τα Χρυσή Ακτή, Ο Μεγάλος Αμπάι, Επιστροφή (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), Η Σχεδία (Διάκριση Επιτροπής Κρατικών Βραβείων, ελληνική υποψηφιότητα για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας), Άγρια Δύση, Τελευταία Έξοδος: Στυμφαλία και Εκουατόρια (Βραβείο περιοδικού Literature). Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται ως λογοτεχνικός κριτικός με την εφημερίδα Τα Νέα και διάφορα άλλα έντυπα.

Ένα καινούργιο μυθιστόρημα, μια συγγραφική πρωτοτυπία. Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του;

Καταρχήν, είναι η μορφή που έχει μεγάλη σημασία εδώ. Ήθελα να κάνω μια μυθιστορηματική απόπειρα που θα συγκέραζε την πυκνότητα και συμπερασματική δύναμη του διηγήματος, τη ζωντάνια της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, τον θεατρικό μονόλογο, το ερευνητικό ντοκιμαντέρ και άλλα είδη έκφρασης. Βέβαια, το σύνολο όφειλε να καταλήγει σε μια ενιαία ροή, προκειμένου να μιλάμε για μυθιστόρημα. Έτσι, υπάρχει μεν μια σχετική αυτονομία μεταξύ των κεφαλαίων, που ωστόσο καταλήγει στην κεντρική κοίτη του ποταμού της αφήγησης. Καθώς το έργο τοποθετείται στο σύγχρονο, αθηναϊκό κυρίως ενδιαίτημα, θεώρησα ότι η αποσπασματικότητα των αφηγήσεων θα απέδιδε την κοινωνική και πολιτισμική κρίση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ήθελα να αλλάξω ρότα σε σχέση με τις «μεγάλες» τρόπον τινά αφηγήσεις βιβλίων μου, όπως η Άγρια Δύση ή η Εκουατόρια, και με τον δοκιμιακό/φιλοσοφικό τους χαρακτήρα. Εδώ οι μεγάλες ιδέες τίθενται υπό τον έλεγχο του προσωπικού στοιχείου – της ατομικότητας και μοναδικότητάς μας. Παρεισφρέουν «στάγδην» στην προφορικότητα του λόγου.

Περιγράφετε την καθημερινότητα των ανθρώπων, αλλά και τα κρυμμένα πάθη. Τι κρύβει το υποσυνείδητο;

Περιγράφω τα πάθη των ανθρώπων στη σύγχρονη Ελλάδα. Για την ακρίβεια, δεν πρόκειται καν για πάθη, πρόκειται μάλλον για τη χλιαρή μέτρια καθημερινότητά μας, που προσπαθώ να της δώσω αρχετυπική μορφή. Γιατί, κάτω από την επιφάνεια των «μικρών εφήμερων ζωών μας» αργοσαλεύουν οι βαθύτερες επιθυμίες, οι απωθήσεις, οι πληγές, τα μη ομολογημένα όνειρα. Ήθελα να αναδείξω το ειδικό βάρος της σύγχρονης αθηναϊκής καθημερινότητας όπου, παρά τα προσωπικά δράματα, οι άνθρωποι συνεχίζουν παρά ταύτα τη ζωή τους ελάχιστα ασχολούμενοι με τα ευρύτερα πολιτικοκοινωνικά διακυβεύματα. Πρόκειται με μια άλλη έννοια για το τέλος της πολιτικής όπως την ξέραμε – κι αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό.

Ανασφάλεια, άγχος και να μην υπάρχει κάποιος να μοιραστείς τον πόνο σου. Έτσι ήταν και παλιά η κοινωνία μας;

Η έλλειψη σταθερών χαρακτηρίζει πολλούς από τους παρόντες ήρωές μου. Πορεύονται όπως όπως, αλλά πέρα από την ανασφάλεια υπάρχουν οι προαιώνιες σταθερές που προσδιορίζουν την ανθρώπινη κατάσταση, και πάνω απ’ όλα η αναζήτηση της ευτυχίας. Περιφέρονται στην σύγχρονη παρακμασμένη πόλη, αφηγούμενοι κάθε φορά μια ιστορία άξια αφήγησης, που δεν είναι πάντως η ιστορία της ζωής τους. Η μοναξιά είναι ασφαλώς ένα κεντρικό θέμα, ένα άλλο είναι η αναζήτηση ταυτότητας εν μέσω των ραγδαίων σύγχρονων μετασχηματισμών, ένα τρίτο η αλλοτρίωση στον σύγχρονο αστικό ιστό. Όμως η κεντρική ιδέα στο Πλέγμα είναι ότι όλα συνδέονται με όλα. Οι ετερογενείς ιστορίες κάπου κουμπώνουν μεταξύ τους, ακόμη κι αν πρόκειται για πρόσωπα που δεν έχουν κοντινή συγγενική, φιλική ή επαγγελματική σχέση.

 Λογοτεχνία εν κενώ δεν παράγεται. Όλα γίνονται εντός της κοινωνίας.

Το Πλέγμα είναι μια σειρά από μονολόγους, που έχει ως ήρωες 19 πρόσωπα. Μοιάζει δηλαδή με ένα σπονδυλωτό αφήγημα;

Θα μπορούσατε να το ονομάσετε και έτσι. Ο αναγνώστης καλείται να αποκωδικοποιήσει τις σχέσεις των 19 προσώπων και να οργανώσει το υλικό εν είδει οικοσυστήματος. Οι σχέσεις των κάθε ηλικίας και κοινωνικής προέλευσης ηρώων/αφηγητών συνθέτουν έναν άλλοτε σφιχτό, άλλοτε χαλαρό ιστό ερώτων, προδοσιών, αμοιβαίων προσδοκιών και διαψεύσεων. Μοιάζει σαν οι αφηγητές να κοιτούν κατάφατσα την κάμερα σε εξομολογητική διάθεση, αναπτύσσοντας ο καθένας μια ιστορία που με κάποιον τρόπο τού εντυπώθηκε. Δεν είναι αναγκαστικά αφηγήσεις ζωής, μάλλον ιστορίες για τη ζωή. Ιστορίες δηλαδή που μπορεί να αφηγηθούμε αν είμαστε σε έντονη εξομολογητική διάθεση – προσωπικές, ανεκδοτολογικές, ιδιαίτερες, καυστικές, εντέλει επαγωγικές, πάντα όμως καθοριστικές για τη ζωή των αφηγητών. Πρόκειται μεν για προσωπικές ιστορίες, που μπορούν ωστόσο να αναχθούν στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο, να ταράξουν τα νερά της λίμνης σε επάλληλους κύκλους, να αρθρώσουν τις ζωές των μεν με των δε ή να εξαρθρώσουν παραδοχές με τις οποίες τα υποκείμενα της αφήγησης ζούσαν ως τώρα. Βασιζόμενος στα απλά και καθημερινά του βίου που οι 19 ήρωες αφηγούνται, ο αναγνώστης συνάγει –ενεργοποιώντας τη φαντασία του– τα ευρύτερα συμφραζόμενα της ζωής τους, αλλά και τις κοινωνικές συντεταγμένες της αφήγησης. Αποφεύγω πάντως εδώ τα μεγάλα πλάνα – τη μακροσκοπική όραση άλλων μυθιστορημάτων μου, όπως ο Μεγάλος Αμπάι, η Άγρια Δύση και η Εκουατόρια. Κατεβάζω «το μάτι της κάμερας» και εστιάζω στον εσωτερικό κόσμο ανθρώπων της διπλανής πόρτας, που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να φιγουράρουν ως κεντρικά πρόσωπα στη Σχεδία, τη Χρυσή Ακτή ή την Επιστροφή μου. Γιατί, και εκεί βεβαίως υπήρχε εσωτερική εστίαση στα κίνητρα και τις επιλογές των πρωταγωνιστών, μόνο που το παιγνίδι το κέρδιζε η μεγάλη ματιά, το μακρινό πλάνο, αλλά και το θεωρητικό υπόβαθρο των μεγάλων αφηγήσεων της εποχής. Στο Πλέγμα, αντιθέτως, το κατά συνθήκην «θεϊκό μάτι του συγγραφέα» κατεβαίνει στη γη. Δεν υπάρχουν πολλές δοκιμιακές παρεκβάσεις ούτε σκιαγραφείται η ιδεολογική πάλη, παρά μόνο κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων. Οι άντρες και οι γυναίκες που εξιστορούν και αυτοψυχαναλύονται προσπαθούν να βγάλουν νόημα από τις ενίοτε αδιέξοδες καταστάσεις στις οποίες, πρόσκαιρα έστω, βρίσκονται. Δεν είναι ανυποψίαστοι για τα ευρύτερα διακυβεύματα –τουλάχιστον όχι όλοι– αλλά είναι η καθημερινότητα που προέχει και, στο πίσω μέρος του μυαλού τους, η εσαεί αναζήτηση της ευτυχίας.

Γράφετε ότι κάπως έτσι εκκολάφθηκε ο φανατισμός. Υπάρχει ακόμη αυτή η παθογένεια στην ελληνική κοινωνία;

Ο φανατισμός είναι δομικό στοιχείο του κοινωνικού μας σχηματισμού από τα πολύ παλιά χρόνια. Υπάρχουν φυσικά και οι σύγχρονες μορφές του – πολλές από αυτές, άλλωστε, είναι διεθνοποιημένες.

Τα πρόσωπα και οι χαρακτήρες που περιγράφετε έχουν σχέση με πραγματικά πρόσωπα;

Φυσικά. Είναι βέβαια συγκερασμός, σύνθεση. Πάντα εμπνέομαι ωστόσο από φίλους, εχθρούς, καταστάσεις, σχέσεις και ιδέες ριζωμένες στο πραγματικό. Πώς αλλιώς;

Πρόκειται μεν για προσωπικές ιστορίες, που μπορούν ωστόσο να αναχθούν στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο, να ταράξουν τα νερά της λίμνης σε επάλληλους κύκλους, να αρθρώσουν τις ζωές των μεν με των δε ή να εξαρθρώσουν παραδοχές με τις οποίες τα υποκείμενα της αφήγησης ζούσαν ως τώρα.

Διαβάζοντας το μυθιστόρημά σας, διακρίνουμε έναν κυρίαρχο μοντερνισμό στη γραφή. Από πού προέρχεται αυτή η ενσωματωμένη τάση ή τεχνική;

Από τα ιστορικά κεκτημένα της λογοτεχνικής παράδοσης, υποθέτω. Στην καρδιά του μοντερνισμού βρίσκεται η πολυπλοκότητα, ο εσωτερικός μονόλογος, η προσωπική ματιά, η εσωτερική εστίαση, η αμφισβήτηση της αντικειμενικότητας, ο ναρκισσισμός των ηρώων – τάσεις που συμβαδίζουν με τις ανάλογες κατακτήσεις σε ποικίλα επιστημονικά πεδία, όπως η Φυσική. Στην καρδιά πάλι του μεταμοντερνισμού βρίσκεται η κριτική επιστροφή σε μια έννοια κλασικισμού. Ωστόσο, δεν με ενδιαφέρει όταν γράφω το σε ποιο ρεύμα εντάσσομαι. Αυτή είναι δουλειά των ιστορικών της λογοτεχνίας.

Χιούμορ, ειρωνεία, σαρκασμός, στοχαστική διάθεση και τρυφερότητα. Πώς τα συνδυάζετε όλα αυτά;

Χαίρομαι που τα εντοπίζετε. Προσωπικά, τα αναζητώ στην ανθρώπινη συνθήκη. Η καθημερινότητα είναι σπαρμένη με όλα αυτά τα στοιχεία. Οι άνθρωποι είναι ικανοί να αυτοσαρκάζονται ακόμη και σε κρίσιμες στιγμές της ζωής τους, να καγχάζουν ακόμη και μπροστά στον θάνατο. Από κει και πέρα, είναι θέμα της κουζίνας του συγγραφέα το πώς θα συντεθεί ο πειστικός λόγος του καθενός μας. Εδώ έχουμε να κάνουμε με ετερώνυμα πρόσωπα και ανόμοιες ιστορίες, που οφείλουν να συντεθούν παρά τη διαφορετικότητα του λόγου που εκφέρει ο κάθε ήρωας. Έχουμε να κάνουμε με διαφορετικές ηλικίες, γενιές, επαγγέλματα, κοινωνικά συμφραζόμενα κ.λπ. Ωστόσο, έπρεπε να εφευρεθεί η πειστικότητα και συνεκτικότητα του λόγου. Το αποτέλεσμα θα το κρίνει, φυσικά, ο αναγνώστης. Ωστόσο, διακηρύσσω εδώ ένα είδος τρυφερότητας στα ανθρώπινα, ένα είδος συμπόνιας, μια έννοια που επικαλείτο ο Τολστόι ως προϋπόθεση της καλής λογοτεχνίας.

Πρέπει οι συγγραφείς να εκφράζουν τη γνώμη τους για σοβαρά κοινωνικά προβλήματα;

Ε, προφανώς, αρκεί αυτό το στοιχείο να είναι ευφυώς ενσωματωμένο στη γραφή τους. Τι άλλο έκαναν σε τελευταία ανάλυση ο Ντίκενς ή ο Φλομπέρ; Λογοτεχνία εν κενώ δεν παράγεται. Όλα γίνονται εντός της κοινωνίας.

Κάνετε παρέα με άλλους συγγραφείς; Πού σας αρέσει να συναντιέστε;

Φυσικά. Πώς αλλιώς θα συγκρούονταν δημιουργικά απόψεις και τάσεις; Συνήθως συναντιόμαστε σε ταβέρνες με καλό μαγειρευτό φαΐ, σπανιότερα σε κάποιο μπαρ.

Ποια εποχή σάς εμπνέει περισσότερο να γράφετε;

Δεν υπάρχουν εποχές. Παράγω καλύτερα σε δυσμενή περιβάλλοντα, ακόμη και με αντίξοες καιρικές συνθήκες.

Διαβάζετε μυθιστορήματα σε ψηφιακή μορφή;

Δεν διαβάζω ψηφιακά παρά μόνο αποσπάσματα, γιατί με κουράζει. Τα βιβλία μου πάντως εκδίδονται και σε ψηφιακή μορφή τα τελευταία χρόνια. Όσοι πιστοί…

Ποιο βιβλίο διαβάσατε τελευταία και σας έκανε εντύπωση;

Πολλά. Στη θετική πλευρά λ.χ. η συλλογή διηγημάτων Γερμανών συγγραφέων της ήττας από τον Δαρδανό. Στην αρνητική, το ογκώδες και αναιτιολόγητο 4 3 2 1 του Πολ Όστερ.

 

Το πλέγμα
Μυθιστόρημα σε είκοσι μονολόγους
Μιχάλης Μοδινός
Εκδόσεις Καστανιώτη
240 σελ.
ISBN 978-960-03-6394-4
Τιμή €16,00

 

 

πηγή : diastixo.gr