"Ανωτέρα βία" στο Cine-Δράση της Τετάρτης

2015-12-15 17:16

Μια διεισδυτική ματιά στις σχέσεις των δυο φύλων. Ακόμη μια πολυβραβευμένη ταινία την Τετάρτη στις 8.15 στο ΤΥΠΕΤ.

Μια έξυπνη κωμωδία, ένα σαρκαστικό δράμα χαρακτήρων πάνω στο κακό που κρύβεται σε κάθε ανθρώπινη φύση, το βασικό ένστικτο της επιβίωσης σε συνθήκες εκτάκτου κινδύνου, τις κοινωνικές συμβάσεις και τους ρόλους των ατόμων στην οικογένεια και την κοινωνία. Μια ταινία για τις σχέσεις των ανδρών και γυναικών, τις προσμονές του ενός από τον άλλο και τις ανατροπές στους ρόλους των δύο φύλων στο εσωτερικό της ευρωπαϊκής οικογένειας, ιδιαίτερα στο ρόλο του αντρικού φύλου το οποίο, όπως προκύπτει από την ταινία, έχει χάσει τα πρωτεία και του έχει αφαιρεθεί ο ρόλος του προστάτη της οικογένειας. Και αυτό, όχι επειδή το ορίζουν οι νόμοι, απλά αυτοί κατοχύρωσαν, με χρονική μάλιστα καθυστέρηση, μια πραγματικότητα που ίσχυε από δεκαετίες.

Όπως λέει ο ίδιος ο σκηνοθέτης, αφορμή για την ταινία του έδωσε μια έρευνα που ανέλυσε 18 ναυτικά ατυχήματα που έγιναν στη διάρκεια τριών αιώνων και είχαν σαν αποτέλεσμα το θάνατο 15.000 ανθρώπων από 30 εθνικότητες. Τα συμπεράσματά της καταδεικνύουν ότι το πιο πιθανό είναι ένας άντρας να εγκαταλείψει την οικογένεια του σε μία κρίσιμη κατάσταση, ενώ το ποσοστό των αντρών που επιβιώνει από φυσικές καταστροφές και πολυάριθμα ατυχήματα είναι σημαντικά μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των γυναικών. Οι καπετάνιοι και το πλήρωμα επιβιώνουν πολύ συχνότερα από τους επιβάτες, τους οποίους υποτίθεται ότι προστατεύουν. Οι γυναίκες είναι περισσότερες στα βρετανικά ναυάγια (μύθος λοιπόν και ο βρετανικός ιπποτισμός). Συνολικά οι συμπεριφορές σε καταστάσεις κινδύνου αποδίδονται ιδανικά με εκφράσεις όπως: «ο καθένας για τον εαυτό του», «ο θάνατός σου η ζωή μου» κοκ. Η έρευνα αυτή ανατρέπει το μέχρι τώρα αποδεκτό συμπέρασμα ότι το αντρικό φύλο έχει τις μεγαλύτερες απώλειες, σε αυτές τις καταστάσεις, που είχε βασιστεί στα δεδομένα του πολύνεκρου ναυαγίου του Τιτανικού, όπου οι νεκροί άντρες ήταν πραγματικά περισσότεροι από τις γυναίκες, αλλά αυτό συνέβη ως αποτέλεσμα της εντολής του καπετάνιου να πυροβολούνται οι άντρες που θα τολμούσαν να μπουν στις σωστικές λέμβους πριν επιβιβαστούν όλα τα γυναικόπαιδα.

Μια τέλεια, λοιπόν, πανέμορφη, σαν από διαφήμιση, τετραμελής σουηδική οικογένεια βρίσκεται σε διακοπές για σκι σε ένα παραδεισένιο χειμερινό θέρετρο στις γαλλικές Άλπεις. Αυτός είναι εργασιομανής, προσφέρει στην οικογένεια του οικονομική άνεση. Εκείνη είναι ωραιότατη και τα δύο παιδιά τους αξιολάτρευτα. Φτάνει να δει κανείς τον τρόπο που χρησιμοποιούν όλοι τις ηλεκτρικές τους οδοντόβουρτσες για να καταλάβει ότι εδώ όλα είναι ακλόνητα, σταθερά και απολύτως οργανωμένα. Στις διακοπές, σε μια ξένοιαστη ατμόσφαιρα ξεκούρασης και διασκέδασης εκείνη χαλαρώνει, εκείνος προσπαθεί να αναπληρώσει την χρόνια απουσία του από το μεγάλωμα των παιδιών τους. Οι οργανωτές του σαλέ για να ανεβάσουν την αδρεναλίνη στους φιλοξενούμενους, προκαλούν ελεγχόμενες χιονοστιβάδες, μια από τις οποίες φαίνεται να ξεφεύγει από τον έλεγχο και προκαλεί πανικό. Αντιδρώντας ενστικτωδώς, η μητέρα προσπαθεί να σώσει τα παιδιά, ενώ ο πατέρας φοβισμένος τρέχει μακριά να σωθεί, προλαβαίνει όμως να πάρει το κινητό του(!). Οποία αυτό-αποδόμηση του «ισχυρού» φύλου, που τρέπεται σε φυγή, μια πράξη καθόλου ηθική, ηρωική, «αντρική». Μια αναλώσιμη συσκευή τηλεφώνου είναι πολυτιμότερη από τα παιδιά και τη γυναίκα του.

Ως αποτέλεσμα της αναπάντεχης αντίδρασής του, προκαλείται επαναξιολόγηση των ρόλων και του οικογενειακού κατεστημένου, ενώ γεννιούνται εξαιρετικά αμείλικτα ερωτήματα. Πώς λειτουργεί το ένστικτο της επιβίωσης σε άντρες και γυναίκες; Ποιες είναι οι παράπλευρες απώλειες σε περίπτωση που επιζήσουν; Είναι παραπλανητική η εικόνα μας για το ισχυρό φύλο; Ή είναι ισχυρό επειδή φροντίζει να επιβιώνει; Και επιπλέον η τάση των ανδρών για προστασία αφορά και τους γύρω τους ή μόνον τους ίδιους;

Τη στιγμή της πρόσκρουσης, η οθόνη γίνεται λευκή. Όταν καθαρίζει- αποκαλύπτοντας ότι πραγματικός κίνδυνος δεν υπήρξε- τα πάντα έχουν αλλάξει ανάμεσα στο ζευγάρι που βρίσκεται αντιμέτωπο με τις συνέπειες των πράξεων του. Η «ανωτέρα βία» της ελεγχόμενης χιονοστιβάδας παρασύρει μακριά την ατσαλάκωτη εικόνα τους. Στις μέρες που ακολουθούν κυριαρχεί η απογοήτευση, ο θυμός, η ταραχή, η υποκρισία των γονιών σε αντίθεση με την ωριμότητα των παιδιών, οι ενοχές, η ντροπή και η ταπείνωση. Ο γάμος τους κρέμεται από μια κλωστή, καθώς ο σύζυγος προσπαθεί να ανακτήσει το ρόλο του αρχηγού της οικογένειας.

Στην αρχή αρνείται ότι το έσκασε, υποστηρίζοντας ότι είναι θέμα αντίληψης των πραγμάτων. Στην συνέχεια, όταν η απαράδεκτη συμπεριφορά του αποδεικνύεται, ντρέπεται που έχει υποκύψει στο ένστικτο του φόβου, καταρρέει και ξεσπά βίαια σε λυγμούς, σε μια ιδιαίτερα συγκινητική σκηνή ξεγυμνώματος της ίδιας του της ψυχής, με μια «απολογία» στην οποία πολλοί θα αναγνωρίσουμε στοιχεία του χαρακτήρα μας. Το τελικό χτύπημα στο ζευγάρι έρχεται να δώσει μια δεύτερη χιονοστιβάδα. Η οικογένεια συναντά στο σαλέ μια συμπατριώτισσά του παντρεμένη με παιδιά, που βρίσκει εραστή εν γνώσει του συζύγου της με τον οποίο διατηρεί «ελεύθερη» σχέση, κάτι που δεν καταλαβαίνει και δεν αποδέχεται η ηρωίδα μας. Μεγαλωμένη με ηθικούς φραγμούς έχει τις δικές της συντηρητικές απόψεις περί έρωτα, γάμου, «αγίας οικογένειας», ανατροφής των παιδιών. Αυτή η ξένη γυναίκα της γκρεμίζει κάθε ιερό και όσιο. Καμία σταθερά δεν υπάρχει πλέον στη ζωή της.

Η ισορροπία της ήταν επιφανειακή και καταρρέει με την ίδια ταχύτητα που κατρακύλησε η χιονοστιβάδα. Στο τέλος της ταινίας οι γονείς αναγκάζονται να προκαλέσουν μία άλλη ελεγχόμενη κατάσταση κινδύνου, για να ανατρέψουν την καταρρακωμένη εικόνα του πατέρα-προστάτη στην συνείδηση των παιδιών. Τα καταφέρνουν, αλλά η τελική σκηνή επιβεβαιώνει ποιος ακριβώς κρατά τα ηνία της οικογένειας.

Ο Ruben Östlund, νέος σκανδιναβός σκηνοθέτης, έχοντας στα χέρια του ένα εξαιρετικό σενάριο, μεθοδεύει άρτια την αφήγηση του και κινητοποιεί τη σκέψη του θεατή προκαλώντας του βασανιστικούς συλλογισμούς. Επιλέγει σοφά το περιβάλλον και το ντεκόρ για να υπογραμμίσει κατηγορηματικά τη διάθεση των προσώπων και να τονίσει τη γενικότερη ατμόσφαιρα του δράματος. Τα χιονισμένα τοπία, η ομίχλη μέσα στην οποία χάνονται και επανεμφανίζονται τα πρόσωπα, το κρύο και ο αέρας, οι σκληροί μεταλλικοί ήχοι, που παράγονται με διάφορες αφορμές, η υπέροχη μουσική (Ο «Χειμώνας» από τις «4 εποχές» του Βιβάλντι) χρησιμοποιούνται μεταφορικά ως δείγματα της ψυχρότητας που διαπερνά τη σχέση του ζευγαριού.

Σαν αποτέλεσμα, μια υπέροχη ταινία που διεκδίκησε το Όσκαρ και τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Ξενόγλωσσης ταινίας, ενώ απέσπασε το Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής, «Ένα Κάποιο Βλέμμα», στο Διεθνές Φεστιβάλ Καννών το 2014 και πλήθος άλλων βραβείων σε διεθνή και τοπικά Φεστιβάλ.

Σουηδία 2014. Διάρκεια: 119'. Σκηνοθεσία-Σενάριο: Ruben Östlund. Πρωταγωνιστούν: Johannes Kuhnke, Lisa Loven Kongsli, Clara Wettergren, Kristofer Hivju, Brady Corbet.