“Οιδίπους” σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Γουίλσον στην Επίδαυρο της Ανθούλας Δανιήλ

2019-07-11 18:37

Η απάντηση είναι ο άνθρωπος.

«Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα». Με αυτόν τον επίλογο ο Γιώργος Σεφέρης έκλεισε την ομιλία του στη Στοκχόλμη το 1963, κατά την απονομή του Νόμπελ. Ο Οιδίπους, λοιπόν, έργο γραμμένο στην Αθήνα το 429 π.Χ. από τον Σοφοκλή, παίζεται και ξαναπαίζεται, μεταφέροντας το μήνυμα στους αιώνες· ο Άνθρωπος. Ο άνθρωπος που παράγει πολιτισμό «χαλάει» το τέρας.

Στις 21 και 22 Ιουνίου 2019, το ελληνικό κοινό αλλά και οι πάμπολλοι τουρίστες που κατέφθασαν στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου είχαν την ευκαιρία να δουν έναν άλλο Οιδίποδα, αυτόν που μετάπλασε ο Ρόμπερτ Γουίλσον αξιοποιώντας τα υλικά του αρχαίου ποιητή Σοφοκλή. Πρώτη παρουσίαση του έργου είχε γίνει στο Ρωμαϊκό Θέατρο της Πομπηίας και στη συνέχεια στο Τεάτρο Ολύμπικο, στη Βιτσέντζα. Σειρά είχε η Επίδαυρος, «κοιτίδα της τέχνης του θεάτρου, που παραμένει σημείο αναφοράς στις μέρες μας, νούμερο ένα πρόκληση», όπως είπε ο Γουίλσον και μια δεύτερη πρόκληση ήταν η παράσταση να βασίζεται στον Σοφοκλή αλλά να ακούγεται στα αρχαία και νέα ελληνικά, στα λατινικά, αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά (με υπέρτιτλους στα ελληνικά και αγγλικά).

Η παράσταση εκτυλισσόταν σε δύο επίπεδα. Στον μακρόστενο υπερυψωμένο χώρο μπροστά στη σκηνή και στην ορχήστρα. Οι επισκέπτες έπρεπε να ξεπεράσουν πολλές εκπλήξεις. Ο Οιδίπους ούτε, αμιγώς, Τύραννος ούτε Επί Κολωνώ ήταν. Ήταν και τα δύο μαζί. Και το θέαμα ήταν υψίστης πληροφορητικότητας, οπότε και ο εντυπωσιασμός μέγας.

Οι κινήσεις ήταν αργές και ιεροτελεστικές. Τηρήθηκε ο κλασικός κανόνας. Η δομή του έργου σε πέντε μέρη. Ο Λόγος, που στο θέατρο έχει τον πρώτο λόγο, τηρήθηκε επίσης και, μάλιστα, ο ίδιος στίχος επανερχόταν σαν για να τονιστεί η σημασία του. Άλλωστε, δεν ακούστηκε όλο το έργο ή τα έργα με θέμα τον Οιδίποδα, αλλά μόνο στίχοι εμβληματικοί.

Και ας περάσουμε στους εντυπωσιασμούς: Η ορχήστρα είναι καλυμμένη με ύφασμα χρώματος ασφάλτου, η σκηνή είναι κεκοσμημένη με δύο τεράστιες, φωτεινές οθόνες, που σε τρία σημεία της παράστασης έγιναν τη μία φορά κόκκινες, την άλλη πράσινες και την άλλη μπλε. Ο περιβάλλων το κοχύλι του θεάτρου χώρος βάφτηκε ανάλογα και επανήλθε στο κανονικό χρώμα –ημίφως– πάλι.

Ο άνθρωπος που παράγει πολιτισμό «χαλάει» το τέρας.

Ήχος σκληρός, σαν σύρσιμο μαχαιριού στην ακονόπετρα, που λέει και ο Σεφέρης, βίασε την ακοή μας, στην αρχή και στο τέλος. Σαν να λέμε τα μαντάτα είναι τόσο σκληρά που δεν αντέχονται (;). Σαξοφωνίστας με ενδυμασία μεσοπολέμου, Αμερικής της ποτοαπαγόρευσης, ίσως, παίζει σε ρυθμό οικείο. Αχνή εικόνα ανδρός κινείται στο ημίφως προς την πηγή φωτός, σχεδόν μόνιμη, μέχρι που χάνεται μέσα σ’ αυτήν. Αναφορά στο τέλος του Οιδίποδα στον Κολωνό, υποθέτω. Η εξαιρετική Λυδία Κονιόρδου, ντυμένη σαν βασίλισσα της Ιαπωνίας, καθηλωμένη μέσα στο κοστούμι της, ρόλο, μοίρα, απαγγέλλει εμφατικά, εις διπλούν την κάθε φράση. Πρόσωπα μακιγιαρισμένα σαν μάσκα παρέπεμπαν στο θέατρο Νο (;). Το χρονικό της ζωής του Οιδίποδα δίνεται αφηγηματικά. Τα άλλα πρόσωπα που κινούνται στη σκηνή διαγράφουν ακριβείς κινήσεις, αέρινες ή αγαλμάτων που ελαφρώς κινήθηκαν. Τα ντυμένα άσπρα, και όχι μόνο, σώματα, καλογραμμένα-γραμμωμένα-γυμνασμένα, θυμίζουν μέλη ενός corps de ballet. Οι άνδρες του χορού με τα ικετήρια κλαδιά στα χέρια, σε τέλεια χορογραφία και απόλυτη αρμονία, κοστούμια, μάσκες, διέγραφαν κινήσεις στον αέρα όμοιες με των απελπισμένων ναυτικών τα σήματα (;). Καρέκλες πτυσσόμενες στήνονται σιγά σιγά, για να έρθει ο ένας, ο χαλαστής να τις γκρεμίσει (πρόκειται, άραγε, για αναφορά σε ανάλογα δρώμενα της Πίνα Μπάους;).

Μερικά πρόσωπα στη σκηνή έμοιαζαν αγάλματα ριζωμένα στο έδαφος με ζωντανό κεφάλι. Άλλα, σαν πέτρινα κατασκευάσματα στο ημίφως θύμιζαν απομεινάρια αρχαίων οικοδομημάτων ή απολήξεις σύγχρονων ταρατσών ή πύργους και πολεμίστρες. Όλα τα πρόσωπα, ολόσωμα πάνω στο φως και μαύρα έως θανάτου, για να θυμηθούμε τον Ελύτη ή το θέατρο Σκιών. Πλάσμα μακρύ, ογκώδες που κατέλαβε όλη τη σκηνή από τη μια άκρη ως την άλλη έμοιαζε με κινεζικό δράκο (;).

Αν όλες αυτές οι σκέψεις είναι σωστές, τότε ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Γουίλσον απέδειξε με τον Λόγο του Σοφοκλή, αλλά με οικουμενικά μέσα, την οικουμενικότητα του τραγικού ήρωα, τη διαχρονικότητα του προβλήματος της αλήθειας, την τραγικότητα της ανθρώπινης μοναξιάς, της πλάνης, της αναπόφευκτης άγνοιας, αλλά και της συμφοράς της προερχόμενης από τη γνώση. Ο Θεός ήθελε να προστατέψει τον άνθρωπο, αλλά ο όφις τον ηπάτησε. Ο όφις, το ξύπνημα της συνείδησης. Επαναλαμβάνοντας τα λόγια του Τειρεσία, ο Γουίλσον τόνισε ότι όσο ο Οιδίπους διατηρεί την όρασή του, παραμένει τυφλός, και όταν αρχίζει να βλέπει την αλήθεια, τυφλώνεται. Ακόμα, τονίζει ότι «η βασική θεματική στην ιστορία του Οιδίποδα είναι το σκοτάδι… Όμως αντέχουμε σήμερα να αντικρίσουμε την αλήθεια;». Ο στίχος –καλύτερα να μην ψάχνεις να βρίσκεις την αλήθεια– επανέρχεται σαν λάιτ μοτίβ στην παράσταση.

Μα κι ο θνητός Οιδίπους/ Από τη γενιά των σπαρμένων/ Δοντιών του Δράκοντα /Τι χείριστον έσφαλεν/ Από τον Νεφεληγερέτην Δία/ Που εσκότωσεν τον πατέραν του/ Κρόνον/ Κι εκοιμήθη με τη μητέραν του/ Γαίαν… ρωτά ο θεατρολόγος και ποιητής Κωνσταντίνος Μπούρας στο «Ποιητικό δοκίμιο με φιλοσοφικές απολήξεις».

Δεν είναι, λοιπόν, απλώς «αρχαία τα Λαβδακιδών» αλλά πανάρχαια.

Το κοινό, που καθηλώθηκε στις κερκίδες της Επιδαύρου, είδε και χειροκρότησε μια καλοζυγισμένη τεχνικά παράσταση, αλλά σε «έντιμη αμηχανία», όπως θα έλεγε ο Κώστας Βούλγαρης. Όμως, με κινήσεις απόλυτης ακριβείας, πρόσωπα πιόνια σε αόρατη σκακιέρα, γοητευτική ωστόσο, αλλιώτικη, που ανοίγει τον Οιδίποδα στον κόσμο. Όσο για την αλήθεια, όπως καταθέτει και ο C.M. Bowra, ο Σοφοκλής μάλλον δεν ήθελε να μας πει πού είναι κρυμμένη η απάντηση για τα όσα έπαθε ο Οιδίπους του.

 

 

πηγή : diastixo.gr